Eenzaamheid ouderen in Nederland, hoe komt het en wat kunt u doen?

Eenzaamheid ouderen — Hoe we het ook wenden of keren: eenzaamheid is naar. Iedereen denkt wel eens ‘ik voel me alleen’ en dat is niet meer dan normaal. Als u bijvoorbeeld net bent verhuisd en moet wennen aan uw nieuwe omgeving. Als uw kinderen het huis hebben verlaten. Of zelfs naar een ander land zijn verhuisd.

Eenzaamheid wordt echter een probleem als het langdurig aanhoudt en het u niet meer lukt om eruit te komen. Voor veel ouderen is dat helaas het geval, en bovendien kan langer thuis wonen eenzaamheid in de hand werken.

Dit artikel is inhoudelijk gecontroleerd door eenzaamheidsdeskundige Jeannette Rijks.

Daarnaast werden veel senioren extra eenzaam door corona. Contacten vielen weg en er mocht geen bezoek meer komen in de tehuizen. Wat al een probleem was, is daardoor alleen maar gegroeid. 

‘Ik ben de enige nog,’ zei mijn overgrootmoeder van 91 weleens. En in zekere zin was dat ook zo. Ze overleefde al haar broers en zussen. Gelukkig had zij drie dochters (een daarvan is mijn geweldige oma), en nog meer kleinkinderen die haar vaak kwamen bezoeken.

Helaas is niet iedereen zo gelukkig. Daarover gaat dit blog: hoe kunt u zo goed mogelijk die soms zo allesoverheersende eenzaamheid tegenwerken? Samen komen we vast een eind.

Inhoud

Cijfers – eenzaamheid in Nederland 
De schadelijke gevolgen van eenzaamheid 
Langer leven door duurzame relaties
U bent niet alleen en meer wijsheden van Brené Brown
Oplossingen voor eenzaamheid bij ouderen
Zijn sociale media een oplossing tegen eenzaamheid?
Anti-eenzaamheidstips van een 92-jarige die echt helpen
Deze organisaties zetten zich in tegen eenzaamheid
Mobiliteit

Activiteiten voor ouderen

Tot slot

Cijfers – eenzaamheid in Nederland

Meer dan 40% van de Nederlandse bevolking voelt zich eenzaam. Om precies te zijn: 43% van de Nederlanders van 19 jaar en ouder. Daarvan voelt 10% zich ernstig of zeer ernstig eenzaam. Dat gaat dus om 8.027.600 mensen die zich eenzaam voelen en 1.700.800 mensen die zeer ernstig eenzaam zijn.* 

*Cijfers via het CBS.

Eenzame ouderen in Nederland

Onder die ruime acht miljoen mensen bevinden zich veel 85-plussers en weduwen en weduwnaars. Een grote groep dus. En helaas een groep voor wie het soms moeilijk kan zijn om er weer uit te komen. Er zijn allerlei oorzaken aan te wijzen waardoor het juist voor ouderen lastiger is iets aan hun eenzaamheid te doen. Een belangrijke is het wegvallen van de partner en het hebben van een beperkt sociaal netwerk. Goede sociale contacten verminderen vaak als de gezondheid achteruitgaat. Echter is het niet zo dat geldt: hoe meer sociale contacten hoe beter. Uit onderzoek naar eenzaamheid is gebleken dat het hebben van vier of vijf goede sociale contacten voldoende om niet te vereenzamen. Hierbij is het wel belangrijk dat het niet alleen familieleden of kinderen zijn. Maar hoe krijgt u nieuwe sociale contacten als u ze niet meer heeft?

De schadelijke gevolgen van eenzaamheid ouderen

Eenzaamheid is niet alleen een naar gevoel. Het kan ook een aantal hele nare lichamelijke gevolgen hebben. Zo kan langdurige eenzaamheid bij ouderen mogelijk de kans op Alzheimer vergroten. Hetzelfde geld voor de kans op een coronaire hartziekte (29%) en een beroerte (32%). Gezondheidsrisico’s zoals slaapproblemen, stress en ontstekingen worden door eenzaamheid vergroot.

Nog naarder: eenzaamheid kan leiden tot depressie en suïcide én het verhoogt de kans op overlijden. Niet zo vreemd dus, dat zoveel mensen de angst hebben om alleen te zijn. De overheid heeft een helder overzicht van de belangrijkste onderzoeken naar de gevolgen van eenzaamheid.

Herkent u de symptomen van eenzaamheid? Bekijk de volledige lijst met symptomen hier.

Langer leven door duurzame relaties

Iemand die niet eenzaam is, leeft dus over het algemeen langer. Dat wordt ook bewezen door het onderzoek naar lang leven en geluk van de universiteit van Harvard. Een onderzoek dat 75 jaar in beslag heeft genomen. Er kwamen drie grote conclusies uit:

1. Sociale banden met familie, vrienden en een gemeenschap zijn gezond. Sociale eenzaamheid is dodelijk.
2. Het gaat niet om het aantal relaties dat u heeft, maar om de kwaliteit ervan. Durft u zich kwetsbaar op te stellen in uw relaties? Is er sprake van echte verbinding?
3. Het hebben van goede relaties zorgt ervoor dat uw geheugen langer scherp blijft.

Iemand met veel vrienden kan zich alsnog alleen voelen als deze relaties van slechte kwaliteit zijn. Zo kunt u ook eenzaam zijn in een relatie. Daartegenover staat weer dat mensen die veel alleen zijn, zich niet per definitie eenzaam hoeven te voelen, als zij (voor hen) genoeg kwalitatieve relaties hebben.

“Ik wil graag in mijn eigen huis blijven, er zitten zoveel mooie herinneringen in. Maar mijn partner is er niet meer en ik zie steeds minder mensen. Hoe voorkom ik dat ik eenzaam wordt?”

“U bent niet alleen” en meer wijsheden van Brené Brown

Goed, u weet natuurlijk ook wel dat eenzaam zijn niet fijn is. Maar ja, het is lang niet altijd leuk om dingen alleen te moeten doen. En, eerlijk is eerlijk, sommige mensen laten zich uit angst of schaamte tegenhouden om dingen te ondernemen. Als u daarmee worstelt is het goed om u een paar dingen te realiseren.

Het is niet makkelijk

Ten eerste, u bent ontzettend dapper en moedig als u alleen op pad durft te gaan! U stelt zich kwetsbaar op en dat vraagt moed, zoals de Amerikaanse onderzoekshoogleraar Brené Brown (54, Universiteit van Houston) schrijft in haar mooie en populaire onderzoeken naar imperfectie, kwetsbaarheid en schaamte. Het is ontzettend moeilijk om kwetsbaarheid te tonen aan mensen. Want de uitkomst is onzeker, zullen de mensen u erom veroordelen? Zullen ze u uitlachen of uw gevoelens bagatelliseren? Als u een partner heeft dan kunt u zeer waarschijnlijk rekenen op zijn of haar steun, begrip en liefde. Uw partner zal naar u luisteren en hopelijk zijn eigen onzekerheden met u delen. Zo ontstaat en groeit een diepe band en is er geen plaats voor schaamte. Maar als uw partner is weggevallen, als u uw maatje kwijt bent, bij wie kunt u dan terecht?

U staat nooit alleen

Weet in dat geval dat u niet alleen bent. Er zijn veel mensen zich eenzaam voelen (zie de sommetjes van hierboven) en proberen er iets aan te doen. Deze mensen kunt u op allerlei manieren ontmoeten, wat verderop in dit blog staat een lijst met praktische tips. Wie weet maakt u een paar nieuwe vrienden! Wees er in elk geval trots op dat u niet bij de pakken neer bent gaan zitten, maar uw moed bij elkaar heeft geraapt en het probeert. Proberen met de kans op een mislukking is beter dan thuis blijven zitten en u afvragen wat er was gebeurd als u het wel had gedaan. In de woorden van Brené Brown: ‘Als je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen verhaal kan je zelf het einde schrijven.’

Dat laatste is belangrijk. Neem verantwoordelijkheid voor uw gevoelens, niemand anders kan dat doen.

Eenzaamheid écht oplossen is heel moeilijk, maar niet onmogelijk. Veel mensen weten echter niet hoe ze het op kunnen lossen. Vooral langdurige eenzaamheid is moeilijk aan te pakken. Als u met een leuk uitje van bijvoorbeeld het Ouderenfonds mee bent geweest, komt u toch weer in een leeg huis terug. Gelukkig zijn er zeker dingen die u kunt doen om een eenzaam gevoel te verminderen.

“Mijn kleinkinderen zijn maar druk met sociale media en hebben daar veel vrienden op, is dat ook wat voor mij?”

Zijn sociale media een oplossing voor eenzaamheid?

Nee. Sociale media zijn geen middelen voor intimiteit, stelt Brené Brown in een interview met NRC Handelsblad. Ze legt uit dat veel (jonge) mensen communicatie verwarren met verbondenheid, maar dat is niet hetzelfde. Gesprekken van persoon tot persoon, dat is wat helpt, niet hoeveel mensen uw bericht op sociale media leuk vinden. Maar dat betekent niet dat u sociale media maar meteen hoeft af te schaffen. U kunt Facebook bijvoorbeeld gebruiken om een oude vriend of verloren gewaand familielid op te sporen en met hen – in het echt – ergens af te spreken. Of te bellen als dat makkelijker is voor u.

Anti-eenzaamheidstips van een 92-jarige die echt helpen

“Hoe ouder je wordt, hoe minder mensen contact met je opnemen lijkt het,” zei Engelsman Derek Taylor (92) in een interview met de BBC. Na het overlijden van zijn vrouw en zus werd hij overspoeld door eenzaamheid. Maar hij besloot actie te ondernemen en met succes. De dingen die hem hielpen heeft hij op een rijtje gezet. “Ik dacht, wat kan ik doen om me niet meer eenzaam te voelen? […] Dit zijn eenvoudigweg de dingen die ik heb gedaan om mezelf actief en betrokken te houden. Ik dacht dat ze misschien handig waren voor andere oudere mensen die alleen wonen.”

Eenzaamheidsdeskundige Jeannette Rijks geeft aan dat de tien tips van meneer Taylor vooral werken bij gevallen waar de eenzaamheid pas sinds kort aanwezig is. “Eenzaamheid die langer dan een jaar duurt of zelfs al het hele leven speelt kan het brein veranderen”, vertelt Rijks. “Daardoor zijn mensen niet meer in staat om het zelf op te lossen. Met de juiste hulp is dat gelukkig wel mogelijk”.

Dit zijn de tien tips van meneer Taylor:

1. Doe uw best om nieuwe vrienden te maken
2. Ga bij een hobbyclub
3. Bezoek uw lokale buurthuis en bekijk wat er wordt aangeboden
4. Heeft u geen computer? Leer dan om er eentje te gebruiken bij uw lokale bibliotheek
5. Zoek hulp bij uw lokale sociale dienst of de praktijkbegeleider van uw huisarts
6. Overweeg een huurder of betalende gast
7. Gebruik uw telefoon vaker om mensen te bellen – wacht niet tot mensen u bellen
8. Neem contact op met mensen die u al een tijd niet gesproken heeft
9. Word vrienden met uw buren
10. Als u het kan, doe vrijwilligerswerk

Deze organisaties zetten zich in tegen eenzaamheid

De tips van Derek zijn een mooi uitgangspunt. In Nederland zijn een aantal grote organisaties die helpen, ook bij u in de buurt. Bekende voorbeelden zijn het Nationaal Ouderenfonds, Stichting de Zonnebloem en Vereniging Humanitas. Ze organiseren van alles! Van uitjes naar het strand, een concert, museum of een voetbalwedstrijd tot bezoekjes aan het tuincentrum en gezamenlijke lunches. Ook zijn er vrijwilligers die bijvoorbeeld als vrijwillige thuishulp bij u langs kunnen komen. Zij komen naast de professionele thuiszorg en zijn er speciaal om met u te praten, gezellig dingen te ondernemen en u te helpen nieuwe contacten te maken. U kunt er alles over vinden in ons blog over activiteiten door ouderenorganisaties.

Mobiliteit

Een handige manier voor het tegengaan van eenzaamheid als u ouder wordt is het behouden van uw mobiliteit. Zolang u zelf nog kunt bepalen waar u heen gaat en wanneer bent u ten eerste niet afhankelijk van anderen én kunt u makkelijker uw sociale contacten onderhouden. Er zijn verschillende mogelijkheden. Bijvoorbeeld Valys of Regiotaxi (Wmo-vervoer) die veel mensen wel kennen. Maar denkt u ook eens aan deze opties.

Reizen met openbaar vervoer

Er is de laatste jaren nogal wat veranderd in het openbaar vervoer. Zo kunt u nu niet meer om de OV-chipkaart heen en moet u kaartjes kopen bij een automaat in plaats van bij een medewerker. Er is vast iemand die u wilt helpen als u weer eens met de bus of trein wilt reizen, bijvoorbeeld uw studerende kleinzoon of buurmeisje. Anders zijn er vrijwilligers van bijvoorbeeld Vereniging Humanitas die u kunnen helpen. En kent u de ov-ambassadeurs van Ervaar het ov al? Zij helpen u graag op weg.

45 km-auto

Een 45 km-auto, ook wel brommobiel genoemd, is een miniauto voor twee personen die mag rijden op de weg en die niet harder mag dan 45 km/uur. Een brommobiel is licht, klein en eenvoudig te besturen. Daarnaast zijn ze voordelig in het gebruik én hoeft u er geen wegenbelasting voor te betalen. Zo blijft u voordelig mobiel en onafhankelijk. U mag bovendien een 45 km-auto rijden zonder autorijbewijs. Handig toch? Wilt u meer weten? Lees alles over 45 km-auto’s in dit blog. Als u helemaal geen rijbewijs heeft kunt u alsnog mobiel blijven door te kiezen voor een invalidenwagen.

De BoodschappenPlusBus van het Ouderenfonds

De BoodschappenPlusBus is speciaal voor wie nog wat graag dingen wil ondernemen maar dat zelf niet zo goed meer kan. Denk aan bezoeken aan de supermarkt of familie. De bus rijdt al in 90 gemeenten in Nederland en wordt gerund door vrijwilligers. Ontdek of er een BoodschappenPlusBus in uw omgeving rijdt.

ANWB AutoMaatje

Via ANWB AutoMaatje brengen en halen vrijwilligers mensen die niet meer zo mobiel zijn. Bijvoorbeeld naar de kapper, een club, de huisarts, of om op bezoek te gaan bij vrienden. Zo wil de ANWB in samenwerking met diverse lokale partijen voorkomen dat ouderen en mindervaliden in een sociaal isolement terecht komen. De vrijwilligers zijn namelijk niet alleen chauffeur, maar gaan bijvoorbeeld ook mee boodschappen doen. Zo is elke rit een nieuw sociaal contact met een buurtgenoot! Lees in dit blog hoe ANWB AutoMaatje werkt.

Activiteiten voor ouderen

Zoals Derek Taylor aanraadt in zijn 10 tips om eenzaamheid te verminderen: sluit u aan bij een club of ga naar het buurthuis en onderneem daar activiteiten. Een paar leuke voorbeelden op een rijtje.

“Ik ben wat slechter te been en wat sneller moe, maar nog rete-fanatiek! Zijn er sporten die voor mij geschikt zijn? Van binnen zitten word ik gek.”

Samen Breien en OldStars Wandelsporten

Het Nationaal Ouderenfonds organiseert op lokaal niveau Samen Breien-clubs en OldStars sporten speciaal voor ouderen (wandelvoetbal, wandelhockey en later dit jaar komen daar nog wandelbasketbal en wandelhandbal bij). Ontdek hieronder of er een leuke club bij u in de buurt zit:

• Vind een wandelsportclub bij u in de buurt
• Vind een handwerkclub bij u in de buurt

Seniorenfit

De sportschool bij u in de wijk biedt het vast ook aan: seniorensporten. Van groepslessen tot aquajogging speciaal voor 50-plussers. Er is van alles om actief te blijven én zo kunt u meteen nieuwe contacten leggen. U heeft in elk geval al een gezamenlijk onderwerp om over te praten. En wat dacht u van een drankje in de kantine na afloop?

Een oppashond

Huisdieren zijn ontzettend fijn als gezelschap, maar soms is het gewoon niet haalbaar om ze zelf te houden. Maar daar is een hele mooie oplossing voor! Heeft u weleens van een oppashond gehoord? Via Stichting OOPOEH kunt u gratis in contact komen met baasjes die een betrouwbare oppas zoeken voor hun hond. U kunt genieten van een hond wanneer u dat uitkomt en de baasjes zijn geholpen want hun hond is minder lang alleen thuis. Zo heeft u niet alleen gezelschap van een huisdier: u doet leuke nieuwe contacten op en het zorgen voor een hond is gezond. Bovendien nodigt de stichting u uit voor allerlei gratis uitjes. Win-win!

Stichting Eet Mee

Stichting Eet Mee is een platform voor mensen die graag anderen ontmoeten, houden van een goed gesprek en het leuk vinden om samen te eten. Al ruim twaalf jaar brengt Eet Mee mensen samen aan de keukentafel voor een goed gesprek. Zo ontstonden er in de regio Utrecht al meer dan 10.000 matches. Tijdens de etentjes vindt u een verrassende mix van mensen. Stellen, alleengaanden, ouderen, gezinnen, mensen die hier geboren en getogen zijn, mensen met een vluchtelingachtergrond. Juist deze mix zorgt voor boeiende en waardevolle gesprekken.

De bibliotheek

In de bieb vindt u niet alleen een schat aan informatie, internettoegang en natuurlijk boeken. Bibliotheken doen vaak ook dienst als ontmoetingsplek. U kunt er heerlijk zitten lezen zonder dat u meteen iets moet bestellen zoals in een café. Vaak organiseren bibliotheken ook evenementen en activiteiten. Informeer er eens naar bij uw plaatselijk bibliothecaris.

Koor

Samen zingen is leuk, goed voor het geheugen, in een koor ontmoet u heel veel nieuwe mensen. Vindt u dat u niet kunt zingen? Niet getreurd. Ik ook niet. Maar met een goede dirigent kan iedereen leren zingen. En het ideale van een koor is dat je het niet snel hoort als u even niet de juiste toon haalt. Hoe meer stemmen samen, hoe sneller het mooi klinkt.  Koren zijn er voor allerlei muziekstijlen. Van pop tot klassiek.

Wandelclub

De paden, op de lanen in! Wandelen is goed voor de mensen en u kunt het tot op hoge leeftijd doen. Sluit u eens aan bij een wandelclub bij u in de buurt. Zo ontmoet u mensen, komt u lekker buiten én blijft u fit waardoor u bijvoorbeeld de kans vallen kunt verminderen. Niet meer zo heel goed ter been? Misschien is een wandelstok iets voor u. Ze zijn er in allerlei versies: van vrolijke printjes tot prachtig houtsnijwerk. In dit blog kunt u van alles lezen over wandelstokken.

Online

Op internet kunt u allerlei sites en apps vinden die u in contact kunnen brengen met gelijkgestemden en vrijwilligers die u bij klusjes kunnen helpen. Ontdek welke websites en apps tegen eenzaamheid er zijn in dit blog.

Verder lezen

De boeken van Brené Brown zijn toegankelijk en persoonlijk geschreven. Ze bevatten praktische tips die u kunnen helpen u beter te voelen. Misschien heeft u er iets aan.

[content-egg module=Bolcom template=list]

Tot slot

Op de NPO werd een paar jaar geleden een ontzettend mooie realityserie uitgezonden over vijf ouderen die eenzaamheid te lijf gingen: Nooit Meer Alleen. Hun tegenslagen en overwinningen worden eerlijk in beeld gebracht. Nooit Meer Alleen is gratis en compleet terug te kijken. Aanrader!